Uyku, sağlıklı yaşam için vazgeçilmez fizyolojik bir süreçtir. Sağlıklı uyku uyuyan bir insan, sabah kalktığında kendini dinç hisseder ve gün boyunca normal performansını gündüz uyku hali olmaksızın sürdürür. Sağlıklı erişkinlerde ortalama uyku süresi 7-8 saattir. Bunun yanı sıra bazı kişiler 4-5 saat uyuduğunda kendini dinç hissederken ki bu kişiler “kısa uyuyucular”, bazı kişiler ancak 9-10 saat uyuduğunda kendini dinç hisseder ki bu kişiler de “uzun uyuyucular” olarak tanımlanmaktadır. Kişinin uykuya dalmasını ve uykudan uyanmasını sağlayan bir biyolojik saati ve sirkadiyen ritmi mevcuttur.

Sirkadiyen ritim uykuya dalma, uykudan uyanma, gün içinde uyanık kalmayı etkileyen pek çok fizyolojik sistemle ilgilidir. Sirkadiyen ritim vücut ısısı, melatonin salgılanması, kandaki kortizol düzeyi ve iştah ile yakından ilişkilidir. Gece uykunun başlamasını karanlığın başlaması ile birlikte gün boyunca biriken uyku (S) maddesi ve melatonin salgısının artması belirler. Gece uykunun ilk yarısından sonra uyku maddesi ve melatonin salgısı azalmaya başlar, aydınlığın ortaya çıkması ile gözdeki retina tabakasında bulunan ışığı algılayan reseptörlerin uyarılması ile sabah uyanma gerçekleşir. Sirkadiyen ritim 24 saat boyunca belli düzen içinde devam eder. Bu ritmi öncelikle gece karanlık-sabah aydınlık saatleri, kişinin kendi biyolojik saati, kişisel genetik farklılıklar, fiziksel aktiviteler,  çalışma saatleri, sosyal yaşam ve diğer çevresel faktörler etkilemektedir.

Açıklanamayan uykusuzluk veya uzun uyumanın önemli sebeplerinden biri sirkadiyen ritim bozukluğudur. Sirkadiyen ritim bozulduğunda gece uykuya dalmada ve sürdürmekte güçlük veya sabah erken uyanma gibi uykusuzluk bulguları ve bunun sonucunda da gündüz aşırı uyku hali, iş performansında azalma, konsantrasyon bozukluğu, depresyon,  okul ve iş başarısında azalma, iş ve trafik kazalarında artış gibi ciddi sonuçlar ortaya çıkar.

Sirkadiyen Ritim Bozukluğunun Sebepleri Nelerdir? 

Kişinin İçsel Sirkadiyen Ritmindeki Problemler; 

• Kişisel genetik değişiklikler nedeniyle sirkadiyen sistemin ışığa verdiği tepkilerin farklı olması gecikmiş uyku-uyanıklık veya erken uyku-uyanıklık ritmine yol açabilir.
• İlerleyen yaşla birlikte sirkadiyen ritm bozuklukları artar.
• Görme özürlülerin 1/3’ü normal sirkadiyen ritme sahipken geri kalanlarda 24 saatlik ritim erkene veya geçe kayabilir.
• Düzensiz uyku-uyanıklık ritmi; Yaşlanmayla birlikte demans ve nörolojik bozukluklara bağlı olarak sirkadiyen ritim bozulur

Dış Etkenler; 

• Jet Lag Sendromu; Amerika veya Uzakdoğu gibi ciddi saat farkı olan bölgelere seyahat edildiğinde uyku-uyanıklık zamanı bozulur. Sirkadiyen ritmin yeniden düzenlenmesi doğudan batıya seyahat edildiğinde 2-3 günlük sürede olmasına rağmen batıdan doğuya seyahat edildiğinde daha uzun 7-8 gün sürebilir. 
•  Vardiyalı çalışma; Çalışma şartları nedeni ile akşam çalışan kişilerde sirkadiyen ritim bozularak gece uyku maddesi ve melatonin artışına bağlı uykululuk, gündüz de uyanıklık için vücudun alarmda olması uykusuzluğa yol açar.
• Zor çalışma koşulları; Gece geç saatlere kadar çalışıp sabah erken kalkmak zorunda kalma da gündüz sirkadiyen ritmin bozulmasına yol açar. 

Sirkadiyen Ritim Bozukluklarının Tipleri Nelerdir?

• Gecikmiş uyku-uyanıklık periyodu; Bu kişilerde gece geç yatağa gitme ve uykuya dalma daha geç sabah ta uyanıklık daha geç olmaktadır. Eğitim ve çalışma hayatında bu kişilerde erken yatmaları gerektiği için gece uykusuzluk, sabah ta erken kalkmaları gerektiği için gün boyu uyku hali ortaya çıkar
• Erken uyku-uyanıklık periyodu; Bu kişiler ise gece uyanık kalmakta zorluk çeker uykulu olur, sabaha karşı da uyanarak bir daha uyuyamazlar. Bu periyod genellikle yaşlılarda görülür. Sonbahar ve kış aylarında doğanlar ve erken doğanlarda daha sık olduğu bildirilmiştir. Kişinin kendi biyolojik saati ile ışık-karanlık arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanır.
• 24 saatten uzun süren uyku-uyanıklık ritmi; Bu kişilerde kişinin sirkadiyen ritmi 24 saatten daha uzundur. Özellikle görme özürlü kişilerde uyanıklığı sağlayan ışık uyarısının olmaması, uyanma süresinin gecikmesine yol açar. Görme özürlü olmayan gecikmiş uyku-uyanıklık ritmine sahip kişilerde de zamanla 24 saati aşan ritme geçilebilir. Bu kişilerde melatonin salgısının normal ritmi olanlara göre daha uzun süre yüksek kaldığı gösterilmiştir. 
• Düzensiz uyku-uyanıklık ritim bozukluğu; Hasta bakıcılığı yapan veya vardiyalı çalışan  kişilerde ritmin düzensiz olması gündüz uykululuk ve gece uykusuzluk olmasına yol açar. İş kazaları riskini arttırır.

Sirkadiyen ritim bozuklukları yukarıdaki sebeplerle sağlıklı kişilerde görülebildiği gibi demans, depresyon, mod bozuklukları ve bipolar hastalık gibi nöropsikiyarik hastalıklarda da karşımıza çıkabilir. 

Yaşlılık ve Demans

İleri yaşta uyku düzeni bozulur, gece uykuları azalır ve gündüz uyku periyodları ortaya çıkar. Demans olan yaşlılarda ise uyku düzeni daha fazla bozulur. Uykuya dalmada ve sürdürmekte güçlük, gece sık uyanma, gece uzun süre uyanık kalma, sabah erken uyanma gibi bozukluklar görülür. İleri yaş ve demansı olan kişilerde uyku kalitesinin bozulmasına yol açan tıkayıcı uyku apne, huzursuz bacak, periyodik bacak hareketleri, REM davranış bozukluğu ve kullandıkları ilaçlara bağlı uyku hali ya da uykusuzluk gibi diğer uyku bozuklukları da sıktır.  
Uykusuzluk, en önemli uyku bozukluklarından biridir. Depresyon başta olmak üzere bipolar hastalık, anksiyete bozukluğu gibi psikiyatrik hastalıkların başlıca semptomu uykusuzluk olduğu gibi, uyku problemleri de yorgunluk, halsizlik ve depresyona yol açar. Sonuçta uykusuzluk depresyon ve yorgunluğun sebebi olduğu gibi sonucu da olabilir. 
Uykuyu düzene sokmak için uyku hijyeni sağlanmalıdır. Yatmadan hemen önce bilgisayar, telefon, tablet kullanımı,  uykuyu başlatan melatonin salgılanmasını baskılayarak uykunun gecikmesine (sirkadiyen ritm kaymasına) yol açar. Bu nedenle yatmadan birkaç saat önce bu cihazların kullanımının bırakılması önerilmektedir. Sirkadiyen ritim bozukluklarında yaşlılarda ve demansı olan kişilerde de güvenli olan melatoninin de doktor kontrolünde kullanımı önerilmektedir.