Yaz aylarının gelmesi ile birlikte çocuklarda sıcaklık artışı ile ilgili sağlık sorunları nedeniyle doktorlara başvuruların arttığını belirten Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Fatma Tülin Şimşek aileleri uyardı.

En basitinin halk arasında isilik olarak adlandırılan ısıya bağlı cilt lezyonları olduğunu belirten Uzm. Dr. Fatma Tülin Şimşek sıcak hastalığını şiddetine göre (en hafiften en ağıra) isilikten sonra, sıcak ödemi, sıcak krampları, sıcağa bağlı bitkinlik, sıcağa bağlı baygınlık ve sıcak çarpması (Hipertermi) olarak alt gruplara ayrılabildiğini belirtti.

Sıcak çarpması ısıdan dolayı yaralanmanın en ağır ve ciddi türlerinden biri. Bazı çalışmalarda yaşam kaybı oranı %70'e kadar yüksektir. Amerika’da her yıl 15 yaş altındaki ortalama 38 çocuk araçta kapalı kalma (eforsuz sıcak çarpması) nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Ülkemizde TÜİK ölüm ve ölüm nedeni istatistiklerine göre; 2019 yılında 1-17 yaş grubunda en fazla çocuk ölümleri, dışsal yaralanma ve zehirlenmeler nedeniyle gerçekleşmiştir. Araçta kapalı kalma nedeni ile çocuklardaki yaşam kaybı yüzdesi tam olarak ifade edilmemiştir. Isıya bağlı hastalıktan ölüm oranları 5 yaş altı küçük çocuklar ve kronik hastalıkları olup ilaç kullanan 65 yaş üstü erişkin grupta oldukça yüksektir. Sıcağa bağlı çocuk yaşam kayıplarının en büyük sebebi bebek ve çocukların park edilmiş araçta unutulmalarıdır. Çünkü güneş altına park edilen bir araç içinde sıcaklık 10 dakika içinde en az 6-7 derece yükselir ve ortalama 36,5 civarı vücut ısısı 10 dakika içinde 40 - 44 dereceye kadar yükselir.

Çocukların Araç İçinde Uzun Süre Yüksek Isıya Maruziyet Sebepleri;

Bakan kişinin dalgın olması, kafasının başka bir konu ile meşgul olması,
Bebek araç koltuğunun arkaya bakacak şekilde yerleştirilmesi sonucu çocuğun bakıcının görme alanından çıkması,
Çocuğun araç içinde uyuyakalması ile inen çocuklar tek tek sayılmadığı için eksik olanın fark edilmemesi ( özellikle okul servislerinde) ,
Arabada birden fazla çocuk varsa (özellikle okul servislerinde) biri ile daha fazla ilgilenmek zorunda kalınıp, diğerinin kendisinin ineceğinin düşünülmesi, gerekli kontrolün yapılmaması,
Çocuğun araba koltuğuna emniyet kemeri ile sıkı sıkıya tespit edilmesi neticesinde çocuğun emniyet kemerini çözememesi,
Araba kilidini sadece ebeveynin açabilmesi, çocuğun kilit sebebiyle içerde hapsolması.

Çocuklar uzun süre araç içinde unutulursa, yüksek ısıya maruziyet devam ettiği için ilk 10 dakikadaki ani ısı artışından sonra vücudun ısı dengesini (termoregülasyon) sağlayan beyindeki Hipotalamus adı verilen bölge, soğutma kapasitesi aşıldığı için ısıyı düşürmede artık yetersiz kalır, işleyemez olur. Çünkü çocuklarda bu ısı düzenleyici merkez yetişkinlere göre tam gelişmemiştir; sıcaklık artışına karşı daha savunmasız ve yetersizdir.

Kritik maksimum termal ısı; hücre hasarı meydana gelmeden önce tolere edilebilen yüksek vücut sıcaklığı derecesi ve ısıya maruz kalma süresidir. Kritik maksimum termal süre ve derece aşıldığında, ısıyla ilgili kalıcı zararlar meydana gelir ki bu süre çocuklarda 42 derece üstü ısıya, 45 dakikadan uzun süren maruziyettir. Erişkinlerde bu süre 42 derece üstüne 45 dk-8 saat maruziyettir.

Sıcak Havada Arabada Kilitli Kalmış Çocukta Ölüme Giden Yolda Meydana Gelen Fizyolojik Olaylar Nelerdir?

Tedavide gecikilirse veya tedavi edilmezse, başta nörolojik sistem olmak üzere çoklu organ hasarı ve yaşam kaybı ile sonuçlanabilir. Nörolojik sitemden başka iskelet kasları, karaciğer, böbrekler, akciğerler, kalp gibi organlar hasar görebilir.

Sıcağa maruz kalmış beden ilk önce terleme ile kendini soğutmaya çalışır, aşırı terleme ile bolca su (sıvı), tuz ve potasyum gibi elektrolitleri kaybeder. Güçsüzlük, bitkinlik başlar. Bacaklarda ve karın kaslarında seyirme tarzı kasılmalar ve kramp tarzı ağrılar olur.
Mide krampları, bulantı, kusma olabilir. Kusmuğunu aspire ettiği için de hayatını kaybedebilir.
Damarlarda genişleme ve gerginlikte azalmaya bağlı kollarda bacaklarda ödem, vücutta kızarma olur.
Çocuktaki ilk 15 dakikada sıvı kaybına bağlı susama hissi belirse de arabada kilitli kaldığı ve sıvı alamadığı için, sıvı kaybı daha çok artar. İlk 30 dk-1 saat içinde Hipotansiyona bağlı baş dönmesi ve sıcak senkopu yani bayılma gerçekleşebilir.
Böbrekler yeterince kanlanmadığı için idrar çıkışı azalıp, idrar rengi koyulaşmaya başlar. Bu süre uzarsa hasta önce Akut böbrek yetmezliği, tedavi gecikirse ve hasta sağ kalmayı başarırsa kalıcı böbrek hasarı ile birlikte kronik börek yetmezliğine dönebilir.
Sıvı azaldıkça terleme de durur. Hayati öneme sahip organları kanlandırmak amacıyla kalp daha çok attığı için ve sıcağa bağlı metabolizma hızı arttığı için, nabız sayısında artış (taşikardi)
Nörolojik belirtiler değişik derecelerde ortaya çıkar. Azalan kan dolaşımı ve oksijensiz kalma sonucu sıcak bitkinliği, uyku hali veya tam tersi hırçınlık, sinirlilik hali olabilir. Sırasıyla hayal görme, uykuya meğil, görme bozukluğu, havale geçirme, komaya kadar giden bir dizi olaylar gerçekleşir. Kalıcı nörolojik hasar sıklıkla 42 derecenin üstüne 45 dakikadan uzun süre maruz kalan çocuklarda görülür. Bunlar, spastisite, ataksi, konuşma bozukluğu, koordinasyon geriliği, hafıza bellek sorunlarıdır. Bu ısısının altında daha kısa süre maruz kalmış çocuklarda da bu belirtiler gözükse de erken etkili müdahale edilmiş çocuklarda tam düzelme olabilmektedir.
Vücut ısısı 42 derecenin üstünde çeşitli enzimler işlevini yitirir, proteinler denatüre olur.
Vücut kaslarında yıkım başlayıp, kas yıkım ürünleri kalsiyum düşüklüğü yapabilir. Miyoglobülin dediğimiz yıkım ürünleri böbrek fonksiyon bozukluğuna sebep olabilir.
Hepatosit dediğimiz karaciğer enzimlerinin işleyişi ve yardımcı proteinler bozulur böylelikle karaciğer yetmezliği gelişir.
Vasküler endotel dediğimiz damar içi yüzey hücreleri zararı görüp son derece ölümcül geri dönüşü pek mümkün olmayan Yaygın damar içi pıhtılaşması meydana gelir. Kötü etkilenim (prognoz); maruz kalınan yüksek ısı derecesi ve maruz kalınan süreye bağlıdır. yaşam kaybı çoklu organ yetmezliğinden olmaktadır.

Erken ve etkili müdahale hayat kurtarıcı olup, kalıcı hasar gelişmesini önler.

Sıcak Çarpmasına Maruz Kalmış Bir Çocukta Yapılması Gerekenler;

Çocuğun beynine ve hayati organlarına zarar gelmesini önlemek veya zararı olabildiğince azaltmak için vücudun bir an önce normal vücut sıcaklığına gelene kadar soğutulması gereklidir. Çünkü uzun süren hipertermi kalıcı hasar ve yaşam kaybına sebebiyet verir.
Acil profesyonel yardım almak için 112 aranıp, çocuğun yaşı, kilosu, tahmini sıcağa maruziyet süresi, nabzı, solunumu, şuuru hakkında kısaca bilgi verilmelidir.
Sağlık görevlileri gelene kadar soğutma işlemine İMKANLARA GÖRE, EN HIZLI şekilde devam edilmelidir:

Çocuk en hızlı şekilde serin-soğuk-gölge alana ( klimalı Avm’ ler olabilir, civardaki klimalı bir ticarethane ) çekilmelidir.
Hastanın üstündeki kıyafetler çıkartılmalıdır.
Sırt üstü yatırılarak tansiyonu yükseltebilmek için kollar ve bacaklar yukarı kaldırılmalıdır.
Bilinci açık ve kusması- bulantısı yoksa 1 litre soğuk suya 1 çay kaşığı tuz, varsa 1 çay kaşığı karbonat atılarak kontrollü bir şekilde içirilmelidir.
Klima ortamda varsa en soğuk ayara açılıp ortam soğutulmalıdır.
Vantilatör ile ıslak vücuda hava akışı sağlayarak da çocuk soğutulabilir.
Çocuğun vücudu soğuk su ile yıkanabilir.
Soğuk bezlerle vücut silinebilir. Soğuk suyla yıkanmış çarşafa sarılabilir.
Koltukaltları, kasık bölgesine, boynuna, sırtına buz torbaları konabilir.