Geri dönüşümsüz olarak böbrek fonksiyon kaybı yaşayan son dönem böbrek yetmezliği hastalarında böbrek nakline yönelik yapılacak değerlendirmeler iki aşamalıdır. Öncelikle hastanın nakil olmasına engel bir durum olup olmadığı araştırılır. Sistematik olarak tüm organ sistemleri değerlendirilir. Kalp ve damar sistemi sağlığı bu aşamada önemli bir değerlendirme alanıdır. Hastanın tüm yandaş hastalıkları, kan tetkikleri, radyolojik incelemeleri böbrek nakli olması ile ilişkili olarak değerlendirilir. Saptanan tüm ek problemlerin de tedavi edilebildiği bir plan yürütülür. Sonuçta böbrek nakli olmasında sakınca saptanmayan hastalar için vefat eden kişilerden yapılan organ bağışıyla elde edilecek böbreğin nakli ve canlı vericiden alınacak böbreğin nakli şeklinde iki alternatif mevcuttur.

Vefaten Bağış Nedir?

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve son dönem böbrek yetmezliği tanısı konmuş kişiler, “nakle uygun” olarak değerlendirildiğinde ulusal organ bekleme listesine kaydedilir. Bu listede yaklaşık 25 bin hasta kayıtlıdır.

Yoğun bakımda vefat eden ve organ bağışı için uygun olan bir hastanın organları bağışlandığında Sağlık Bakanlığınca yürütülen Ulusal ve Bölgesel Koordinasyon Birimlerinin yönetiminde bağışlanan organların dağıtımı yapılır. Organ dağıtımı kan grubu ve doku uyumu esasına göre yapılır. Sağlık Bakanlığı, listede bekleyen hastalar içerisinden uygun hastaları merkeze bildirir. Bu hastalar organ nakli merkezlerine çağrılarak değerlendirilir. İlk sırada bildirilen hasta başta olmak kaydıyla en uygun durumdaki hastaya böbrek nakli gerçekleştirilir. Listeye yeni kaydı yapılan bir hastaya ne kadar sürede organ çıkabileceğine dair söylenebilecek net bir süre yoktur. Yıllardır listede beklemekte olup bu şansı yakalayamayan hastalar olduğu gibi, kaydolduktan 1 ay sonra nakil olan hastalar da vardır. Bu şansın hayata geçmesinde, organ bağış oranlarının, kan ve doku uyumunun, listede bekleme süresinin önemli etkisi vardır.

“Organ Bağış Kartı” Vasiyettir

En önemli etken toplumun organ bağış bilincidir. Bu nedenle tüm hastaların ve hasta yakınlarının bu konuda birer elçi gibi davranarak yakın çevrelerine organ bağışının ne kadar hayati olduğunu aktarmaları son derece önem ve değerlidir. Daha da önemlisi tüm organ yetmezliği hastaları ve yakınlarının birer organ bağışçısı olmalarıdır. Zira bağışlanacak organlarla tedavi olma umudu olan hastaların ve onların yakınlarının organ bağışı yapmamasının açıklaması olamaz. Bilinmesi gereken önemli bir nokta, organ bağış kartı çıkarılmasının aslında sadece bir vasiyet olduğudur. Çünkü, bir kişi tüm müdahalelere rağmen yoğun bakımda hayatını kaybettiği takdirde, üzerinden organ bağışı kartı çıksa bile ailesinin onayı olmadan organ bağışı gerçekleşmemektedir.

Nakil Bekleyen Hasta Çok, Bağışçı Az

Yoğun bakımlar dışında, evde veya sokakta gerçekleşen ölümlerde organ bağışı söz konusu değildir. Genel bir fikir vermesi açısından ülkemizde bekleme listesinde bulunan 25 bin hasta için senede yaklaşık 500 vefaten bağış gerçekleşmektedir. Bekleyen hasta sayısının çokluğuna rağmen görece az sayıda gerçekleşen bağış nedeniyle de pek çok hastanın tedavisi yapılamamaktadır.

Canlı Vericili Böbrek Nakli

Vefaten bağışlanan organların yetersizliği nedeniyle devreye giren bir organ nakli yöntemidir. Sağlıklı bir kişinin tek böbreğini bağışlaması esasına dayanır. İlk defa 1954 yılında gerçekleştirilmiş olan canlı vericili böbrek nakli bugün için katı kurallar dahilinde verici adayının detaylı olarak muayene ve tetkik edilmesi sonucunda gerçekleşebilmektedir. Anafikir ailede bulunan bir hastayı yine sağlıklı bir aile ferdinin yardımıyla tedavi etmektir. Bu nedenle verici adayının bir böbreğini bağışlamasının uygun olup olmadığının tesbiti en önemli husustur. Bir yakınına böbrek bağışlama isteği ile başvuran kişilerde sadece böbreklerinin sağlığına bakılmaz. Tüm organ sistemleri değerlendirilir, risk analizi yapılır, tahlil ve görüntüleme yöntemleriyle tepeden tırnağa incelenir. Bu incelemeler sonucunda engel bir durum saptanması halinde, bu duruma yönelik tedavi başlanır. Böylesi durumların bazıları böbrek vericisi olmaya kesinlikle engel olurken bazı geçici durumların tedavisi sonrası nakil değerlendirmesi tekrar yapılabilir. Birinci önceliğimiz de böbrek bağışçı adayımızın zarar görmeyeceğine dair değerlendirmedir.

Bir kişinin bir başka kişiye organ verebilmesi için 4. dereceye kadar akrabalık bağı olması gereklidir. Yakın akrabalarında uygun verici bulamayan hastalara etik kurul onayı almak kaydıyla akraba olmayan  yakınlarından organ nakli yapılabilmektedir. Etik kurul İl Sağlık Müdürlüğü bünyesindedir. Canlı vericili böbrek naklinde diğer bir alternatif ise “çapraz nakil”dir. Vericileri ile arasında doku ya da kan uyumsuzluğu olan alıcılarda benzer bir sorun yaşayan başka bir alıcı verici çifti arasında böbrek değişimi esasına dayanır. Çapraz böbrek naklinde yapılan ameliyat ve tedavi aynıdır.  

1. Derece akrabalar: eş, anne, baba, çocuk                      
2. Derece akrabalar: kardeş, nine, dede, torun
3. Derece akrabalar: hala, teyze, dayı, amca, yeğen
4. Derece akrabalar: kuzen

Kan Grubu ve Doku Uyumu