Nörolojik rehabilitasyonda temel amaç, fonksiyon kaybını telafi etmek, günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığı sağlamak ve komplikasyonları önlemektir. Ayrıca, motor becerilerin, konuşma-yutma işlevlerinin, bilişsel kapasitelerin ve psikososyal uyumun geliştirilmesi hedeflenir. Bu sayede hastalar daha güvenli, üretken ve kaliteli bir yaşam sürdürebilmektedir.
İnme, travmatik beyin hasarı, beyin ve sinir sistemini ilgilendiren maligniteler, serebral palsi, polio (çocuk felci), multipl skleroz, Parkinson, omurilik yaralanmaları, müsküler distrofiler ve diğer nörolojik bozukluklar için nörolojik rehabilitasyon önerilmektedir. Ek olarak periferik sinir yaralanmaları, tümör sonrası komplikasyonlar ve nörodejeneratif süreçlerde de rehabilitasyon uygulanabilmektedir.
İnme sonrası rehabilitasyonda en kritik nokta erken müdahaledir. İlk 3 ayda nöroplastisite en yüksek seviyededir ve bu dönemde yapılan müdahaleler daha kalıcı olur. Erken mobilizasyon, kontraktür ve bası yaralarının önlenmesi, yutma ve konuşma bozukluklarına erken destek, denge ve koordinasyon egzersizleri ile multidisipliner ekip çalışması kritik unsurlardır.
Travmatik beyin hasarında rehabilitasyon bireyselleştirilmiş bir yaklaşımla planlanır. Hastanın bilişsel durumuna göre hafıza, dikkat, problem çözme gibi alanlarda kognitif terapi uygulanır. Ayrıca denge, görsel algı, motor koordinasyon ve davranışsal sorunlara yönelik özel egzersiz ve terapiler planlanır.
MS ve benzeri ilerleyici hastalıklarda amaç, mevcut fonksiyonların korunması, semptomların hafifletilmesi ve yavaş ilerlemenin sağlanmasıdır. Yorgunluk yönetimi, kas güçlendirme, denge ve koordinasyon çalışmaları ile günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığın mümkün olduğunca uzun süre korunması hedeflenir.
Parkinson hastaları için de özel rehabilitasyon yaklaşımları vardır. Parkinson hastalığında yürüme bozukluklarını düzeltmek için ritmik ipuçları (metronom, müzik), postüral kontrol çalışmaları ve düşme riskini azaltan egzersizler uygulanmaktadır.
Omurilik yaralanmalarında rehabilitasyonun temel amacı, kas gücünü ve eklem hareket açıklığını korumak, bası yaralarını önlemek, mesane ve bağırsak kontrolünü desteklemek ve fonksiyonel bağımsızlığı artırmaktır. Robotik yürüme sistemleri, destek cihazları, elektrik stimülasyonu ve eğitim programları kullanılmaktadır.
Nörolojik rehabilitasyon, hastanın tıbbi durumu stabil hale gelir gelmez, yani hayati risk ortadan kalktığında başlanmalıdır. Erken başlamak, beyin plastisitesini en iyi şekilde kullanmaya ve komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur.
Bağımsızlık kazanmak, fonksiyonel mobiliteyi artırmak, günlük yaşam aktivitelerinde aktif rol alabilmek, komplikasyonları önlemek ve psikososyal uyumu sağlamak temel hedeflerdir.
Fizik tedavi egzersizleri, robotik yürüme cihazları, sanal gerçeklik uygulamaları, fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES), ergoterapi, konuşma ve yutma terapileri, nöropsikolojik destek ve aile eğitimi gibi yöntemler kullanılır.
Rehabilitasyon programları sayesinde hastalar daha bağımsız hale gelerek kendi kendine giyinme, yemek yeme, tuvalet gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Ayrıca, sosyal yaşama katılımı artar ve iş/hobi faaliyetlerine dönüşü mümkün olur.
Tıbbi durum stabil olur olmaz, mümkünse ilk günlerden başlanır.
Hastalığın tipi, şiddeti ve iyileşme hızına göre değişir; genellikle haftalar–aylar sürer, bazı durumlarda yaşam boyu devam eder.
Hastalar açısından aile desteği çok etkilidir. Çünkü motivasyonu yüksek olan ve desteklenen hastaların iyileşme süreci daha hızlı ve kalıcıdır. Egzersiz programına düzenli uyum, evde düşme riskini azaltacak düzenlemeler, doğru beslenme ve uyku düzeni, psikolojik destek ve ailenin tedavi sürecinin tüm aşamalarına katılımı en önemli noktalardır.
Egzersizlerde yardımcı olmalı, hastayı teşvik etmeli, güvenli ortam sağlamalıdır.
Psikolojik destek olmadan başarı sınırlı kalır; depresyon ve motivasyon eksikliği süreci olumsuz etkiler.
Hakkında
Mezun Olduğu Fakülte ve Yılı:
Bolu Abant Izzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi, 2013
Alo Yeditepe
