Günlük rutininizin bir parçası olarak fiziksel egzersiz yapmak, koroner arter hastalığını önlemede önemlidir, ancak Kardiyovasküler hastalıklar sebebiyle ameliyat geçirmiş hastalar için de fiziksel egzersiz, tedavi sürecinde ayrıca gereklidir.

Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Kardiyoloji ve Kalp Damar Hastalıkları Uzmanları, kalp ve damar hastaları için fiziksel egzersizin önemi hakkında bilgilendirdi.
Hastaların, özellikle kardiyovasküler hastalıkların tekrarlamasını önlemek için hareketsiz ve inaktif yaşam alışkanlıklarını terk etmeleri gerekiyor. Kardiyovasküler hastalıklar tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de önemli bir sağlık sorunudur; resmi veriler Türkiye'de her yıl 200.000'den fazla kişinin ölümüne neden olduğunu göstermektedir. Bu rakam içinde önde gelen tek ölüm nedeni, iskemik kalp hastalıkları olarak tanımlanan ve %22'lik bir paya sahip olan koroner arter hastalığıdır.

İskemik Kalp Hastalığı Nedir?

Atardamarların sertleşmesi (ateroskleroz) birçok canlıda olduğu gibi insanoğlunu da olumsuz etkilemektedir. Ateroskleroz, kanımızdaki yağın kalsiyum ile birleşerek arterlerin iç yüzeylerinde toplanan bir kompleks oluşturmasıyla meydana gelir. Daha yaygın olarak arterlerin sertleşmesi olarak adlandırılan bu durum en yaygın olarak orta ve büyük kan damarlarında görülür. 

Arterlerin sertleşmesi, ilgili organlara bağlı olarak çeşitli hastalıklara yol açabilir. Eğer kalp kaslarını besleyen koroner arterleri tutarsa, iskemik kalp hastalığı veya koroner arter hastalığı olarak tanımlanır. İskemik kalp hastalığı, aerosklerotik damar lümenindeki daralmanın derecesi ile orantılı olarak farklı belirtilerle ortaya çıkabilir. Fiziksel efor sırasında göğüs ağrısından kalp krizine kadar değişen belirtilerle ortaya çıkabilen iskemik kalp hastalığı, herhangi bir belirti göstermeden de ilerleyebilir.

Koroner Arter Hastalığına Kimler Yatkındır?

Ailesel yatkınlık ve diyabet bir yana bırakılırsa, yaşam tarzında yapılacak değişikliklerle kısmen veya tamamen önlenebilecek beş önemli risk faktörü vardır:

• Yüksek kan basıncı
• Kanda yüksek yağ seviyeleri
• Sigara içmek
• Obezite
• Hareketsiz yaşam tarzları

Hareketsiz yaşam tarzını terk etmek, sporu ve fiziksel aktiviteyi günlük yaşamın bir parçası haline getirmek, iskemik kalp hastalığı nedeniyle ameliyat olmuş hastalar için hastalığı önlemek kadar önemlidir. Çünkü risk faktörleri ortadan kaldırılmadığı sürece atardamar sertleşmesi ne yazık ki ilerleyecektir. Bu nedenle koroner bypass ameliyatı geçiren kişilerin hastalığın tekrarlamasını önlemek için temel risk faktörlerinden birini oluşturan hareketsiz yaşam tarzlarından ve alışkanlıklarından vazgeçmeleri gerekir. Bunu başarmanın yolu ise düzenli spor veya fiziksel egzersizden geçmektedir.

Fiziksel Egzersiz Kardiyovasküler Hastalara Nasıl Yardımcı Olur?

Tavsiye edilen süre boyunca ve tıbbi tavsiyeler doğrultusunda yapılan günlük fiziksel egzersiz;

• Vücut ağırlığını azaltır.
• Kan basıncını düzenler.
• Kötü kolesterol (LDL) seviyelerini düşürür.
• İyi kolesterol (HDL) seviyelerini yükseltir.
• Vücudun insüline karşı duyarlılığını artırır. Bu, diyabetli kişilerin kan şekerlerini düzenlemelerine yardımcı olur.
• Kas fonksiyonu üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir, esnekliği artırır.
• Maksimum kan oksijenlenmesini sağlar.

Bilimsel çalışmalar düzenli fiziksel aktivitenin kalp krizi ve felç riskini azalttığını göstermiştir. Bu durum bypass ameliyatı geçirmiş hastalar için de geçerlidir; araştırmalar düzenli fiziksel egzersiz ile nüks riskinin %27 ila %31 oranında azaldığını göstermektedir.

Her Koroner Bypass Hastası Fiziksel Aktivite Yapabilir mi?

Koroner arter hastalığı vakalarında hastanın ve hastalığın durumuna göre üç tedavi seçeneği vardır:

• Tıbbi tedavi
• Koroner balon ve/veya stentleme
• Koroner bypass ameliyatı

Nasıl ki tedavi seçenekleri hastanın durumuna ve hastalığın ilerleyişine göre değişiyorsa, fiziksel egzersiz programları da tam olarak tedavi yöntemine, etkisine ve sonucuna bağlıdır. Bu bağlamda iki temel faktör vardır.

Genel olarak “revaskülarizasyon” başlığı altında kategorize edilen koroner arterlerdeki daralmayı tedavi etmeye yönelik girişim ve ameliyatlar balon, stent ve koroner bypass prosedürlerini bir rehabilitasyon ve iyileşme aşaması takip eder. Bu aşama bypass ameliyatından sonra uzayabilirken, balon ve stent prosedürlerinden sonra genellikle önemli ölçüde kısalır.

Revaskülarizasyon nasıl yapılırsa yapılsın, rehabilitasyon aşaması yatılı ve yatısız dönemler arasında bölünmüştür; koroner kalp hastalığı revaskülarizasyonu sonrası hastaların hastaneden taburcu olduktan sonra izlenecek egzersiz programı konusunda doktorlarının tavsiyelerine harfiyen uymaları kritik önem taşımaktadır. Doktorunuz bir egzersiz programı önermeden önce bir dizi değerlendirme yapacaktır:

• Revaskülarizasyon sonuçlarınız
• Kalp kasılma gücü
• Kalp kaslarınıza kan akışı
• Herhangi bir ek koşul olup olmadığını görmek için muayene ve testler

Bu değerlendirme tamamlandıktan sonra size özel bir egzersiz programı önerilecektir. Bu tavsiyelere uymanız son derece önemlidir.

Ameliyat Sonrası Egzersiz Programı Neleri İçermelidir?

Burada, herhangi bir fiziksel egzersiz programına başlamadan önce tıbbi muayene ve testler yaptırmanın ve kesinlikle tıbbi tavsiyeler doğrultusunda ilerlemenin kilit önemini vurgulamak istiyorum. Her hastanın programındaki egzersiz yönteminin, sıklığının ve türünün farklı olduğunu unutmamalıyız.

Ameliyat Sonrası Egzersiz Programı

Yöntemler

• Egzersiz programı ana kas gruplarının hareketini ve sürekli fiziksel aktiviteyi içermelidir. Örn. yürüyüş, yüzme, hızlı yürüyüş, bisiklete binme, grup aerobiği.
• Alt ekstremite sorunları (eklem ve iskelet sistemi hastalıkları veya bacaklardaki kan damarlarında tıkanıklıklar) olan hastalar için kol ve omuz odaklı ergonomik fiziksel egzersiz programları tasarlanabilir.
• Egzersiz öncesi ısınma ve esneme önemlidir. Onları ihmal etmemeye özen gösterin!
• Planladığınız egzersiz programını her gün yapın. Program kolay başlamalı ve kişisel faktörler doğrultusunda kademeli olarak daha yorucu hale gelmelidir.

Süre

• Egzersizden önce ısınma ve esneme için 10 dakika ayırın.
• Temel egzersiz faaliyeti 20-40 dakika sürmelidir.
• Egzersiz sonrası daha az efor gerektiren 5-10 dakikalık bir soğuma dönemi olmalıdır.

Ameliyat Sonrası Bypass Hastaları İçin Egzersiz İpuçları

• Günlük işlerinizin bir parçası olarak yaptığınız veya sürekli efor gerektirmeyen işleri ya da evde veya bahçede ara sıra yaptığınız yürüyüşleri egzersiz programınızın bir parçası olarak görmeyin.
• Egzersiz için asla koşmayın. Koşmak ve yürümek arasında önemli fizyolojik farklılıklar vardır. Bu, kemik ve iskelet sisteminize zarar verebilir.
• Koroner bypass ameliyatından sonraki ilk altı hafta boyunca düz yüzeylerde yürüyün. Bundan sonra kişisel kapasitenize bağlı olarak hafif yokuşlarda yürümeyi deneyebilirsiniz.
• Ameliyattan sonraki ilk 4-6 hafta içinde dengenizi korumakta güçlük çekebilirsiniz. Engebeli zeminlerden ve kum üzerinde yürümekten kaçının.
• Egzersizden 1-2 saat önce yemek yemekten kaçının. Kalori alımınızı korumak için midenizi yormayacak hafif atıştırmalıklar yiyebilirsiniz.
• Egzersizden önce kafein ve alkolden kaçının. Kafeinin uyarıcı etkisi egzersiz kapasiteniz üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir. Alkol, koroner arterlerdeki kan akışını yavaşlattığı için zararlı olabilir.
• Egzersiz sırasında yeterli sıvı alımını - tercihen su - sürdürmeye özen gösterin.
• Çok sıcak veya soğuk hava egzersiz programınızı olumsuz etkileyebilir. Ne giydiğiniz önemlidir. Sıcak havalarda egzersiz yapmak için sabahın erken saatlerini veya günün geç saatlerini; çok soğuk havalarda ise öğleden sonraları tercih edin. Soğuk havayı solumanın olumsuz etkilerinden korunmak için ağzınıza ve burnunuza bir atkı takın. Aşırı soğuk havalarda egzersizinizi kapalı spor alanlarında veya büyük alışveriş merkezlerinin koridorlarında yapın - vitrin alışverişinden kaçınmanız şartıyla!
• Saunadan ve çok sıcak ya da soğuk duş almaktan kaçının.
• Koroner bypass ameliyatından sonraki ilk üç ay içinde golf veya tenis oynamayın ya da yüzmeyin. Bu sporları yapmak, henüz tam olarak kaynaşmamış olan göğüs kemiği ile ilgili sorunlara yol açabilir.
• Göğüs kemiğinin tamamen kaynaşması 8-12 hafta sürer; bu süre zarfında 5 kg'dan ağır hiçbir şeyi kaldırmayın, itmeyin veya çekmeyin.
  
  Unutmayın
• Egzersizden hemen önce ve sonra ısınma ve soğuma periyotları önemlidir.
• Kas ve iskelet sisteminizde olası bir hasarı önlemek için, kolay egzersizlerle yavaşça başlayın ve kademeli olarak artırın
• Baş ağrısı, ritim bozukluğu, fiziksel aktiviteyle ilgisi olmayan nefes darlığı, göğüs ağrısı veya basınç hissi yaşamanız durumunda egzersizi derhal bırakın
• Ateşiniz varsa kendinize bir mola verin.
• Egzersiz yaparken yeterince sıvı tüketin.
• Hava durumuna göre giyinin ve günün doğru saatini seçin.
• Asla sigara içmeyin.
• Spor sonrası duş almak kalp ritminizi bozabilir: egzersizden 15 dakika sonra duş almak daha iyidir.

Hangi Egzersiz, Kaç Kalori?

Egzersiz Yoğunluğu Enerji tüketimi (cal/saat)
Yürüyüş 3km/saat           175
Yürüme 5 km/saat           245
Bahçecilik                        310
Bisiklet Sakin Sürüş       280
Bisiklet Ortalama Hız       400
Sakin Yüzmek                  315          
Hızlı Yüzmek                    490
Tenis Tekler Maçı             525
Çiftler Tenis Maçı            420

Kimler Egzersiz Programına İhtiyaç Duyar?

Bu makalede bahsedilen fiziksel aktiviteler özellikle koroner bypass ameliyatı geçirmiş hastaların hastane ortamı dışında tek başlarına yapabilecekleri egzersiz programlarına atıfta bulunmaktadır. Aşağıda sıralananlar gibi olumsuz faktörlerin varlığında dahi, kemik muayenesi yapılması kaydıyla, bu konuda uzmanlaşmış bir merkez tarafından takip edilen bir kardiyak rehabilitasyon programı kapsamında uygun fiziksel egzersizler yapılabilir. Aşağıdaki faktörlerden bir veya daha fazlasının varlığında, ayakta egzersiz programı durdurulmalı ve yeniden başlamadan önce tıbbi tavsiye alınmalıdır:

• İskemik (koroner) kalp hastalığının kalıcı semptomları ve istirahat halindeyken ilgili göğüs ağrısı (kararsız angina pektoris)
• Hasta bir kalp piline bağlıdır
• Atriyal fibrilasyon gibi kronik ritim koşulları
• Kardiyak kapak hastalığı, özellikle aort stenozu
• “Endokardit” olarak teşhis edilen kalp ve kan damarlarıyla ilgili ciddi enfeksiyon
• Kalp yetmezliği
  
  Arterlerin sertleşmesi (ateroskleroz) birçok canlıda olduğu gibi insanlar üzerinde de olumsuz bir etkiye sahiptir Ateroskleroz, kanımızdaki yağın kalsiyum ile birleşerek kompleks bir yapı oluşturmasıyla meydana gelir.
  atardamarların iç yüzeylerinde birikir. Daha yaygın olarak arterlerin sertleşmesi olarak adlandırılan bu durum en sık orta ve büyük kan damarlarında görülür.