Yeditepe Üniversitesi Kozyatağı Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanları, Besinlerde de D vitamini var mıdır? D vitamini yaz-kış alınır mı? Hamilelerde D vitamini kullanım hataları nelerdir? hamilelerde D vitamini kullanımını anlattı.

• Covid-19 ile birlikte D vitamini neden bu kadar önem kazandı?

D vitamininin, kalsiyum metabolizmasındaki bilinen fonksiyonları dışında, immünmodülatör, anti-enflamatuar ve endokrin fonksiyonları vardır. D vitamini eksikliği ciddi bir sağlık sorunudur. Vitamin D takviye programları yeterli görünmemektedir. Dünyada yaklaşık bir milyar insanda D vitamini eksikliği olduğu tahmin edilirken, Türkiye’de yüzde 60-70 oranında görülen bu eksikliğin sağlığı ciddi şekilde etkilediği biliniyor. D vitamini desteğinin solunum yolu enfeksiyonlarına karşı koruyucu etkileri olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle pandemi döneminde D vitamini düzeyini 30 ng/ml’nin üzerinde olmasını arzu ederiz. D vitamini takviyesinin hastalığı geçirmemize engel olmaz ancak hastalıkla savaşırken daha güçlü olmamızı sağlar. Pandemi döneminde evlere kapandığımız, daha az güneş ışınına maruz kaldığımız için D vitamini seviyelerimizin daha da düştüğünü varsayabiliriz. 

• Besinlerde de D vitamini var mıdır?

D vitamininin en önemli kaynağı UV ışınlarıdır. Kolesterol türevi bir steroid hormondur. % 95’i ciltte sentezlenir. Diyetle alınan formları: D2 ve D3’ dür. D2: bitkisel, ergokalsifero, D3: hayvansal, kolekalsiferol.  D3,D2’den 3 kat daha potentdir. D2: yosun, mantar ve D3: balık, süt, yumurta, karaciğerde bulunur. Balık olarak en çok somon ve ringa balığında D vitamini bulunur. Süt ve süt ürünlerinin ve yumurtanın düzenli tüketilmesi gereklidir. Ayrıca haftada en az 2 kez balık tüketilmesine özen gösterilmelidir.

• D vitamini yaz-kış alınır mı?

Yazın yeterince güneşleniliyorsa alınmasına gerek yoktur. Güneşlenme öğlen 10:00 - 15:00 saatleri arasında yapılmalıdır. Beyaz tenliler 15 dk, esmer tenliler ve obezler 30 dk güneşlenmelidir. Ciltte krem olmamalıdır. Güneşlenmenin en güzel ve doğal şekli deniz kumunda yapılır. Bunu yapanlar kışın o sene hastalanmadığını anlatırlar. Eğer güneşlenme imkânı yoksa veya mevsim kış ise 2 tür doz ayarı yapılır:

Cilt rengi (renk koyulaştıkça risk artıyor),  obezite, düşük gelir grupları, kuzey bölgeleri, yüksek rakımlı soğuk alanlar, kış ve ilkbahar ayları, kapalı alanlarda çalışanlar Vitamin D yetersizliği için yüksek risk grubundadır.  D vitamini sentezinin azaltan nedenler ise: 

• Hava kı̇rlı̇lı̇ği (UV maruzı̇yetı̇nı̇ azaltabilir)
• Cilt kanseri̇ korkusu nedeniyle güneşe çıkmama, yüksek koruma faktörlü̈ güneş̧ kremleri
• Kapalı mekânlarda çalışma
• Kapalı giyim tarzı
• TV, Bı̇lgı̇sayar gibi kapalı alan aktı̇vı̇telerı̇nde artış̧
• Gebelik nedeniyle açık hava aktı̇vı̇telerı̇nde kısıtlılık

En iyi vitamin D sentezi öğle saatlerinde ve güneş̧ kremi olmaksızın sağlanır. Öğlen saati 30 dk güneşlenme ile 10 000-25 000 IU vit D sentezlenir. Beyaz tenli kişilerde 50 000 IU’ye kadar çıkabilir.

Hamilelerde D vitamini eksikliği nelere yol açar?

Temel fonksiyonu kalsiyum dengesi sağlamasıdır.  Bunun yanında immun sistem,  hücre çoğalması, hücresel farklılaşma ve endokrin birçok görevi de vardır. Gebelikte ise, immun tolerans sağlar ve fetüsün atılmasını engeller, ayrıca antimikrobial etkinlik gösterir. D vitamini eksikliğinde bakteriyel vaginozis sık görülür. Gebelikte D vitamini etkisi ile anne bağırsağından kalsiyum emilimi %35 artar.  Vitamin D seviyesi düşük anneden doğan bebek, riketse (raşitizm) yatkın oluyor. Eksikliğinin erken doğum ve düşük doğum ağırlığına yol açtığı çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Eksiklik var ise doğan bebeklerde ileri dönemlerde öğrenme ve bellek problemleri yaşandığı görülmüştür. VitD, pankreatik β hücreleri uyararak insülin sekresyonunu düzenlemede ve insülin direncini azaltmada etkilidir. VitD antienflamatuar etkinliği ile metabolik sendrom ve DM daki enflamasyon sürecinde rol oynuyor olabilir. Vitamin D yetmezliği (<50 nmol/l) ile Gebelik diyabeti arasında anlamlı ilişki var. Yetersizlik yaşanan gebelerde postpartum depresyon daha sık olarak görülmektedir. 

• Hamilelerde D vitamini fazlalığı nelere yol açar?

Vitamin D toksisitesi, son derece nadirdir. Gebe olmayan gönüllülerde 10 000 IU/gün dozda herhangi bir yan etki izlenmemiştir. Toksik dozlara günlük tedavi dozlarında ulaşmak çok zordur. Çok fazla alımlarda ulaşılır. Kanda D vitamini üst sınırı 120ng/ml kabul edilmektedir. Hiperkalsemi toksik etkidir, bunun gelişmesi için kan düzeyinin 150ng/ml'yi geçmesi gerekir. Bu verile dozlarda genelde kan düzeyi 40-70 ng/ml civarındadır.

Hamilelerde D vitamini kullanım hataları nelerdir?

Hamilelik süresince D vitamini takviyesine 12. haftadan itibaren başlanmalı ve gerekirse tüm hamilelik boyunca devam edilmelidir. Genel olarak ilk 3 ay bitince başlamak gerekiyor. Aç karına alınmamalıdır. Tercihan akşam yemekte yeşillik ve yoğurt yedikten sonra alınır. Yeşillik ve yoğurt yedikten sonra D vitamini ekmeğe damlatılır ve yenir. Direkt dil üzerine de damlatılabilir. Yağlı olduğundan su bardağındaki suya veya süte damlatılırsa cam bardak kenarına yapışır ve yeterince alınmaz.  Bardak veya kupada kalır ve eksik alınır.  

• Piyasada çok fazla D vitamini seçeneği var. Seçimler neye göre belirlenmeli. Kriterleri maddeler halinde sıralayabilir misiniz?

• Yağda eriyen vitaminlerde toksisite vardır. Bu nedenle gebede yükleme dozları (ampul) genellikle önerilmez. 
• En iyisi damla veya sprey şeklinde olanlardır.
• Mutlaka damla içindeki veya sprey alınıyorsa her puftaki eşdeğer d vitaminin ne kadar olduğuna bakılmalı ve hekimin önerdiği dozda alınmalıdır.
• Ayrıca kemik üzerindeki olumlu etkiyi arttıran K2 vitamini ile kombine D vitaminleri daha çok tercih edilebilir.

• Hamileler için uygun aralık nedir?

Gebelere D vitamini destek programı TC Sağlık Bakanlığı tarafından Mayıs 2011 tarihi itibari ile başlamıştır. 12 haftalıktan itibaren gebelik süresince altı ay ve doğum sonrası altı ay olmak üzere toplam 12 ay süreyle, annelere D Vitamini desteği öneriliyor. 

Doğum öncesi dönemde ve doğumdan sonraki dönemde annelere uygulanacak D vitamini dozu; günlük tek doz olarak alınmak üzere 1200 IU (9 damla) olmalıdır. D vitamini eksikliği kandaki değerlerinin ölçülmesi ile anlaşılabilir. 30 ng/ml altındaki değerler yetersiz, 10 Ng/ml altındaki değerler eksiklik olarak değerlendirilir. Gebeye uygulanacak D vitamini desteği 12.haftadan itibaren başlamalı ve gerekirse tüm gebelik boyunca devam etmelidir. Uygulanacak destek günlük 1200 iu olmalıdır (9 damla).

1- Ampirik tedavi (çocuk ve erişkinde): 

Kan düzeyi ölçülmesi ve takibi yapılmaz. Çünkü dozaj düşük tutulur. Çocuklarda günlük 1000 ünite ( D vit damladan günde 8 damla), erişkinlerde 2000 ünite (15 damla) alınır. Damlalar bir seferde veya bölünerek alınabilir. Tercihan akşam yemekte yeşillik ve yoğurt yedikten sonra alınır. Bu tedaviye başlamadan önce depoların doldululması için çocukta yarım ampul D vitamini, erişkinde 1 ampul D vitamini yine akşam yeşillik ve yoğurt yedikten sonra kırıp ekmeğe döküp içilir.

2- Erişkinde D vitamini düzeyi kontrollü tedavi: 

Önce D vitamini düzeyine bakılır, düşük ise önce depolar doldurulur, sonra günlük tedaviye geçilir.

• Kan düzeyi 20 ng/ml altında ise 1.gün,15. gün ve 30. gün yeşillik ve yoğurt yedikten sonra 1ampul D vitamini kırılır, ekmeğe dökülür, yenir. Toplam 3 ampul ile depolar doldurulur. Sonra günlük tedaviye geçilir.
   
• Kan düzeyi 20-30 ng/ml arasında ise 1.gün ve 15. gün yeşillik ve yoğurt yedikten sonra 1ampul D vitamini kırılır, ekmeğe dökülür, yenir. Toplam 2 ampul ile depolar doldurulur. Sonra günlük tedaviye geçilir.
   
• Kan düzeyi 30-40 ng/ml altında ise yeşillik ve yoğurt yedikten sonra 1ampul D vitamini kırılır, ekmeğe dökülür, yenir. 1 ampul ile depo doldurulur. Sonra günlük tedaviye geçilir.

• Günlük Tedavi (idame tedavisi)

Günlük erişkinde 2000 ünite-5000 ünite arasında D vitamini alınmasını öneren kaynaklar vardır. Kişinin yaşı, kilosu, ten rengi, kronik hastalık (diyabet, kalp damar hastalığı, romatizmal, otoimmün, enfeksiyon, kanser vb.) durumlarda immün sistem daha çok D vitamini kullanır. Yani dozaj kişiler arasında değişim gösterir. Ayrıca D vitamin reseptör duyarlığı kişiler arasında farklıdır. Bu nedenle zaman zaman D vitamini ve kan kalsiyum düzeyi kontrol edilmelidir. Günlük doz her gün damla ile veya depo seklinde alınabilir.

a- Günlük damla şeklinde alınması; her 1000 ünite için 8 damla/gün alınır. Eğer bu fazla gelip bıktırıyorsa 1 D vit damla şişesi içerisine 1 ampul D vitamini kırıp katılır, o zaman fortifiye (güçlendirilmiş̧) olup 1 damla 1000 ünite içerir.

b- İdame tedavisinin en iyi alım şekli günlük damladır. Böylece kendinizi daha neşeli, güçlü hissedersiniz. Ama zor geliyorsa günlük damla yerine idame tedavisini depo yöntemi olan D vitamini ampul kırıp 3 ayda bir kırıp içebilirsiniz. Tüm bu sayfada bahsedilen D vitamini ampul veya damla 25 HO D3 olup aktif vitamin değildir. Vücutta başta böbrek olmak üzere dokularca gerek duyulduğu kadar aktive edilerek kullanılır. Kanda ölçüldüğünde yine 25 HO D3’dir.

• Hamileler için kullanırken nasıl alınmalı hangi saatlerde öğünlerle mi aralarda mı?  

D vitamini eksikliği kandaki değerlerinin ölçülmesi ile anlaşılabilir. 30 ng/ml altındaki değerler yetersiz, 10 Ng/ml altındaki değerler eksiklik olarak değerlendirilir. Gebeye uygulanacak D vitamini desteği 12.haftadan itibaren başlamalı ve gerekirse tüm gebelik boyunca devam etmelidir. Uygulanacak destek günlük 1200 iu olmalıdır (9 damla). Tercihan aksam yemekte yeşillik ve yoğurt yedikten sonra alınır. Yeşillik ve yoğurt yedikten sonra D vitamini ekmeğe damlatılır ve yenir. Yağlı olduğundan su bardağı veya süte damlatılırsa cam bardak kenarına yapışır ve yeterince alınmaz.  Bardak veya kupada kalır. 

• Güneş Yağları ve D Vitamini İlişkisi

• UVB’nin cilde girişini engeller, UVA’nın girişini engellemez.
• Güneş̧ yağlarının içindeki Paraben, Retinil palmitat, Benzofenol, Oksitrilen gibi maddeler kanserle ilişkili bulunmuştur.
• 20 faktörlü güneş yağcı ile 50 faktörlü arasında sadece %3’lük koruma farkı var. Ama 50 faktörlü güneş yağında daha çok kimyasal var.
• Mineralli güneş̧ kremleri ayna gibi günesin tüm ışınlarını yansıtır.
• Vitamin D cildin yüzeyinde sentezlendikten sonra, tekrar yüzeye çıkarak yağ bezlerinin salgıları ile yeniden emilir.
• Güneşlendikten hemen sonra sabun, şampuan ile keselenerek yıkanma, sentezlenen D vitaminin kaybına yol açar.