Kısırlık (infertilite) nedenleri kadına bağlı, erkeğe bağlı, hem kadına hem erkeğe bağlı ya da açıklanamayan nedenler olarak sınıflandırılır. İnfertil çiftlerin yaklaşık yüzde 35’inde kadın faktörüne erkek faktörü eşlik ederken, yaklaşık yüzde 10’unda saptanabilir tek neden erkek kaynaklıdır.  

İnfertilitesi olan erkeklerin bir kısmında oligozoospermi, yani ejakülattaki sperm sayısının normal kabul edilen aralığın altında olması, ya da azospermi, yani ejakülatta sperm bulunmaması sorunu varken; bazı infertil erkeklerde sperm sayısı normal saptanmaktadır. İnfertil erkeklerin yüzde 80’inden fazlasında sperm konsantrasyonu düşük, kalitesi kötü, hareketi az (astenozoospermi) ve /veya anormal morfolojisi olan sperm sayısı normalden fazladır (teratozoospermi). Az sayıda infertil erkekte ise normal sperm konsantrasyonlarına rağmen, kalite kötü olabilirken; nadiren sperm sayısı, morfolojisi ve hareketi tamamen normal olabilmektedir.

Doğumsal Problemler, Kronik Hastalıklar da Neden Olabilir!

Erkekte infertilite, testiste sperm üretiminin yetersiz olması, üretilen spermlerin yetersiz fonksiyon göstermesi, spermlerin vücut içinde taşınmasını sağlayan yollarda tıkanıklık olması gibi nedenler ile ortaya çıkabilmektedir. Kronik hastalıklar ve endokrin bozukluklar, genetik sorunlar, doğumsal problemler, geçirilen enfeksiyonlar, travma, varikosel (testis etrafonda dilate venlerin varlığı) ve cerrahi operasyonlar da infertiliteye yol açabilmektedir.

İnfertil erkeklerde çocuk sahibi olamamak dışında bir şikayet yaşanmayabilir. Ancak bazı erkeklerde seksüel fonksiyon bozuklukları (örn. ereksiyon ya da ejekülasyon problemleri, cinsel isteksizlik), testiküler bölgede şişlik, kızarıklık, ağrı, tekrar eden solunum yolu enfeksiyonları, koku alamama, anormal meme gelişimi (jinekomasti), saç ya da vücut kıllarında azalama gibi kromozomal ya da hormonal sorunlara işaret eden bulgular görülebilmektedir. Değerlendirmede detaylı öykü ve fizik muayene ile semen analizi yapılması gerekmektedir. Bunun yanında ihtiyaç duyulduğunda hormon testleri, aksesuar bez ve kanallara yönelik görüntüleme ve genetik testler de yapılmaktadır.

Sperm Analizi Nasıl Yapılır?

Erkek infertilitesinin değerlendirilmesinde nispeten kolay bir test olan sperm analizi, 2-7 günlük cinsel perhiz sonrası yapılır. Genellikle semenin klinikte özel bir odada mastürbasyon ile steril bir kaba alınmasını istenir. Ancak, bu mümkün değilse örnek evde alınarak 30 dakika içerisinde kliniğe ulaştırılmalıdır. Örnekler arası variabilite olabildiği için en az 2 kez semen analizi yapılması önerilmektedir.

Semen örneği Dünya Sağlık Örgütü’nün (World Health Organization Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen) belirlediği kriterler çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Erkeğe Bağlı Kısırlık Nedenleri Nelerdir?

• Şiddetli Oligospermi ve Azospermi

Ejakülatta (meninin/semenin dışarı atılması/boşalma) çok az sperm olması ya da hiç sperm olmaması durumudur. Buna, testiste sperm üretiminin olmaması, taşıyıcı kanalların gelişmemesi ya da tıkanıklığı, genetik hastalıklar (Y kromozomu problemleri, Klienfelter), enfeksiyon, travma, kemoterapi, radyoterapi ya da kistik fibrozis hastalığı sebep olabilmektedir. Azospermisi ya da şiddetli oligospermisi olan hastalarda FSH, LH, testosteron gibi bazı hormon testleri, genetik analizler ve ejakülatuar kanalların görüntüleme yöntemleri ile değerlendirilmesi gerekmektedir.

• Varikosel

Testisleri boşaltan damarlardaki şişlik ve varis benzeri oluşumlardır. Erkek kısırlığında düzeltilmesi mümkün olan nedenler içinde en sık varikosel yer almaktadır. Nedeni tam olarak bilinmese de, testiküler bölgede ısı regülasyonunun yani ısı dengesinin bozuk olması ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Üroloji uzmanının yapacağı değerlendirme ve skrotal doppler ultrasonografiyle tanı konur. Cerrahi müdahale ile sperm sayı ve fonksiyonunda düzelme sağlanabilir.

• Erkek İnfertilitesi Tedavisi

Erkek infertiltesi tedavisinde öncelikle altta yatan tedavi edilebilir bir durum varsa düzeltilmelidir. Yaşam tarzı değişiklikleri, stres faktörlerinin azaltılması, düzenli beslenme, kilo kaybı, sigara ve alkol kullanımının bırakılması önerilmektedir. İlaç tedavisi temel olarak hormonal eksikliklerde kullanılmaktadır.

Ejakülatta sperm sayısı 10 milyonun üzerinde ve morfolojide şiddetli anormallik yoksa inseminasyon önerilebilir.Bu yöntemde sperm ölü hücreler ve toksik maddelerden arındırılarak bir kateter aracılığı ile serviksten içeriye verilmektedir. Bu yöntem ile gebelik şansı yüzde 10-15 arasındadır. İnseminasyonun uygun olmadığı ya da başarısız olduğu durumda in vitro fertilizasyon (IVF) uygulanmaktadır. IVF’ten farklı olarak spermlerin kendi hareketleri ile değil, mikroskop altında seçilerek yumurtaya yerleştirilmesi işlemi ise intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) olarak adlandırılır.

Ejakülatta sperm olmayan non-obstruktif azospermi hastalarında testislerden sperm cerrahi olarak elde edilir. Anestezi altında yapılan bu işleme TESE adı verilmektedir. Y kromozomunun genetik analizinde Azf A bölgesinin tam noksanlığında, Azf B bölgesinin tam noksanlığında ya da Azf A,B ve C bölgelerinin üçünün de noksanlığında sperm yapımı mümkün değildir. Bu nedenle bu hastalara TESE uygulanmamaktadır. Obstrüktif azospermi durumunda ise TESA yöntemi ile sperm aspirasyonu yapılmaktadır.

Sperm dondurma da tıpkı oosit (yumurta) dondurma işleminde olduğu gibi, spermlerin daha sonra kullanılabilmesi amacıyla korunmasını sağlayan bir yöntemdir. Spermler doğru şekilde saklandığı sürece uzun yıllar canlılığını koruyabilir. Kanser tedavisi öncesi, cerrahi öncesi, infertilite tedavisi gören ancak gerektiğinde sperm örneği veremeyen kişiler ya da düşük sperm sayısına sahip hastalarda sperm dondurma işlemi uygulanabilmektedir.